La place où allait avoir lieu l’exécution était emplie par la foule lorsque Béatrice y arriva.

Plac, na którym miała się odbyć egzekucja, był już pełen ludzi, gdy przyjechała Beatrycze.

na podstawie « Le Roi de Fer », Maurice Druon

Dziś krótko o pewnej konstrukcji gramatycznej. No, może dwóch.

Po pierwsze, czas przyszły w przeszłości, czyli futur du passé, jeśli ktoś chce się lansować na francuskie nazwy gramatyczne, albo lubi dowcipy o dupie na poziomie gimnazjum. Używamy go, gdy opowiadamy o wydarzeniu, które miało miejsce w przeszłości, i z tego punktu w czasie chcemy powiedzieć o czymś co dopiero się stanie. Można go stworzyć na dwa sposoby:

1. używając conditionnel présent w miejscu czasu przeszłego:
   Mon père disait que je mourrais un jour sur l’échafaud.
   Mój ojciec mówił, że pewnego dnia umrę na szubienicy.
2. lub, jak w pierwszym cytacie, korzystając z futur proche, w którym czasownik pomocniczy aller « cofamy w czasie » do imperfait:
   La place où allait avoir lieu l’exécution était emplie
   Plac, na którym miała się odbyć egzekucja, był już pełen

Oczywiście ten drugi sposób ma sens tylko, jeśli zawczasu ogarniemy odmianę aller.

Punkt drugi: użycie słowa lorsque, które w tym wypadku znaczy po prostu gdy i jest synonimem dla quand. Lorsque i quand nie zawsze są synonimami, np. w zdaniu
J’ai crié lorsque nous devions nous enfuir
Krzyknąłem, gdy powinniśmy byli uciekać
moglibyśmy zamiast lorsque użyć tandis que, ale już nie quand. Nie oznacza to jednak, że skoro lorsque zawsze można zastąpić innym słowem, to możemy o nim zapomnieć. B2 to powinien być już ten poziom naszej znajomości języka, na którym zaczynamy sprawnie korzystać z synonimów i odróżniać niuanse. Podobnie ma się sprawa z używaniem takich słów z poprzednich notek jak tenir à zamiast vouloir, czy se mettre à zamiast commencer. Ich znajomość w zasadzie nie jest konieczna, jeśli chodzi nam tylko o wymianę informacji w rozmowie z kimś mówiącym po francusku. Dopiero, gdy zaczynamy czytać dłuższe artykuły, bądź książki, oglądać filmy i słuchać rozmów w radiu i telewizji, bogatsze słownictwo okazuje się być konieczne.

Luc zakopał ciało Emmy w lesie łopatą.

Luc a enterré le corps d’Emma dans la forêt avec une pelle.

Dziś coś o zaimkach okolicznikowych « y » oraz « en », które na egzaminach często wywołują płacz i zgrzytanie zębów. Ale najpierw ogarnijmy się ze wszystkimi pozostałymi:

Il l’a enterré dans la forêt avec ça.

Zakopał je w lesie tym. [wypowiedziane np. wskazując na łopatę]

« y » zastępuję okoliczniki miejsca, czyli wyrażenia, które mówią nam, że opisywana sytuacja dzieje się « pod », « nad », « w », « przy », « na », itp. Z grubsza więc, przynajmniej czasami, zaimek « y » można przetłumaczyć jako « tam ».

Venez-vous à Jérusalem? Non, nous n’y venons pas.

Czy jedziecie do Jerozolimy? Nie, nie jedziemy tam.

Albo, wracając do naszego oryginalnego przykładu:

Il l’y a enterré avec ça.

Zakopał je tam tym.

Koniecznie w tej kolejności: najpierw dopełnienie bliższe « le », później dopełnienie dalsze « y ». A tak przy okazji – uświadamialiście sobie, że « il y a » znaczy dosłownie « on ma tam »? Ja nie.

Lecz « y » stosujemy również w miejscach, w których tłumaczenie nie jest aż tak oczywiste:

Veux-tu repondre à cette affront? Oui, j’y réponds tout de suite. Cette affront exige le sang!

Czy odpowiesz na tę zniewagę? Tak, odpowiem na nią od razu. Ta zniewaga krwi wymaga!

A teraz, aby wprowadzić potrzebę użycia drugiego zaimka okolicznikowego, rozwińmy trochę nasz główny przykład:

Czy Luc mówił Ci o tym dniu, gdy zakopał ciało Emmy w lesie łopatą?

Est-ce que Luc t’a dit de ce jour quand il a enterré le corps d’Emma dans la forêt avec une pelle?

To dość długa wypowiedź, a do tego możemy podejrzewać, że ktoś nas podsłuchuje i lepiej by było, żeby – nie znając kontekstu – nie zrozumiał, o czym mówimy. Tu z pomocą przychodzi nam zaimek okolicznikowy « en », którego używamy do zastąpienia wyrażeń zaczynających się od « de ». I może to być zarówno proste zastąpienie rzeczownika:

Revenez-vous de Jérusalem? Oui, nous en revenons.

Czy wracacie z Jerozolimy? Tak, stamtąd wracamy.

jak i całe zdanie podrzędne:

Est-ce qu’il t’en a dit?

Czy mówił Ci o tym?

Je tiens à condamner très fermement cet acte de barbarie, indigne de toute société civilisée.

Pragnę z całą siłą potępić ten akt barbarzyństwa, niegodny żadnego cywilizowanego społeczeństwa.

tenir to kolejny po mettre czasownik, który można przetłumaczyć na tysionc pińcet sposobów. Podstawowym jest trzymać w dosłownym znaczeniu: trzymać kufel z piwem = tenir une chope de bière, trzymać kogoś w objęciach = tenir quelqu’un dans ses bras, ale już trzymam Cię za słowo = je te prends au mot.

Konstrukcja tenir à [infinitif] oznacza chęć, pragnienie lub zobowiązanie się do zrobienia czegoś. Czyli w gruncie rzeczy mamy tu do czynienia z trochę może bardziej grzeczną wersją czasownika vouloir. Gdy chcemy być jeszcze bardziej uprzejmi, możemy użyć passé composé i wcale nie oznacza to, że chcieliśmy zrobić coś w przeszłości, a teraz już nie:

J’ai tenu à vous informer que le roi a été tué.

Chciałbym Pana poinformować, że król został zamordowany.

tenir à ce que [subjonctif] oznacza, że komuś zależy, aby coś się stało:

Je tiens à ce que vous ne paniquiez pas maintenant de cette raison.

Zależy mi, żeby Pan teraz nie spanikował z tego powodu.

Natomiast tenir à [nom] = zależeć od [czegoś]:

Franchement, je ne tiens pas, mais ça ne tient pas qu’à moi.

Prawdę mówiąc, nie mam takiego zamiaru, ale to nie zależy tylko ode mnie.

Odmienia się jak venir, a z tego samego źródła pochodzą takie sprytne słówka jak entretenir (= utrzymywać kogoś / dbać o coś), oraz tenable, czyli « do wytrzymania » (ça n’est pas tenable = to nie do wytrzymania). Jeszcze innym zwrotem, jaki warto zapamiętać jest je n’y tiens plus = mam już tego dość.

Il a raté sa vie qui n’est jamais parti en croisade.

Przegrał życie, kto nigdy nie był na krucjacie.

rater = spudłować i w tym znaczeniu to nie człowiek pudłuje, tylko jego broń.

Il a essayé de lui tirer mais son fusil a raté.

Próbował go zastrzelić, ale spudłował. [dosł. jego strzelba spudłowała]

Stąd znaczenia bardziej potoczne: przegapić, przegrać, w końcu zepsuć.

gateau raté (m) = zepsute [spalone] ciasto
être raté = być przegranym
raté (m) = nieudacznik

Z powodu znanego prawdopodobnie wyłącznie muszkieterom (oraz autorom tego starego słownika) samo rater wzięło się od powiedzenia prendre un rat = wziąć szczura (czyli właśnie spudłować podczas strzału, lub też stracić okazję). Ciekawe, że synonimem dla rater, we wszystkich znaczeniach tego słowa, jest louper, które najwyraźniej ma coś wspólnego z wilkiem (un loup).

Odwrotnością do rater i louper jest aboutir = powieść się, udać się; aboutir à [qch] = doprowadzić do [czegoś], pochodzące od à + (un) bout (=koniec).

Entre la logique de la révolution et sa philosophie il y a cette différence que sa logique peut conclure à la guerre, tandis que sa philosophie ne peut aboutir qu’à la paix.

Między logiką rewolucji a jej filozofią istnieje ta różnica, że logika dopuszcza możliwość wojny, filozofia zaś może prowadzić tylko do pokoju.

Victor Hugo, « Les Miserables », t. 3, tłum. Krystyna Byczewska

1. Od starogermańskiego warra (= wojna): une guerre = wojna, un guerrier = wojownik, guérilla = partyzantka (pamiętać o akcencie, nie mylić z gorylem = un gorille).
2. Dzięki łac. bellum (= wojna) wojownik to też un belligérant, a w związku z tym wojowniczy = belliqueuse.
3. Od łac. armer (= uzbrajać) wzięła się une armée = armia, wojsko.
4. A od łac. milites (= tysiące) mamy militaire = wojskowy. Nazwa pochodzi być może od tego, iż w czasach wczesnej republiki poszczególne plemiona podległe Rzymowi musiały wystawiać po tysiąc wojowników do służby w rzymskiej armii.
5. combattre = walczyć, un combat = walka, od battre = uderzać, pochodzi prawdopodobnie z galijskiego, skąd zawędrowało zarówno do późnej łaciny, jak i do języków germańskich (ang. beat). Stąd też une bataille = bitwa.
6. lutter = walczyć, une lutte = walka, ale też zapasy (taki sport, nie zawartość lodówki). Od łac. luctārī = walczyć, zmagać się.
7. Za to guérir = leczyć, choć starofrancuskie guarir znaczyło jeszcze chronić, gwarantować (ang. guard), i pochodzi od tego samego rdzenia co un guerrier (dawniej najwyraźniej w znaczeniu obrońca).
8. Natomiast guère = prawie, ledwo. Brzmi tak samo, wygląda podobnie, ale ma zupełnie inny źródłosłów. Często spotykane w konstrukcji ne [verbe] guère = prawie nie [czasownik].

Dans la langue français il n’y a guère de mots qui décrivent la guerre.

W języku francuskim prawie nie ma słów, które opisują wojnę.

 

N’ayez crainte, Sire, je protégerai la reine de la férocité des bêtes de la nuit !

Bez obaw, Panie, będę bronił królowej przed okrutnymi bestiami nocy!

(Kaamelott, Livre I, 25 : Le Sacrifice)

Cytat pochodzi z Kaamelott, francuskiego serialu komediowego, opowiadającego historię króla Artura i rycerzy Okrągłego Stołu w kilkuminutowych scenkach, trochę konwencją przypominających « Kasię i Tomka ». Powyższe słowa wypowiada Lancelot do Artura, zapewniając go, że będzie bronił Ginewry pod jego nieobecność. Wszyscy wiemy, jak to się skończyło.

craindre = obawiać się; une crainte = obawa. Pochodzi podobno od łacińskiego tremere, oznaczającego drżeć, które na terenie dawnej Galii połączyło się z crito – celtyckim słowem o tym samym znaczeniu. Od tremere wziął się czasownik trembler = drżeć, trząść się.

faire qch de crainte que + [nom] + ne + [subjonctif] = zrobić coś z obawy, że.

Bilbo a caché l’anneau de crainte que Gandalf ne le prenne.

Bilbo ukrył pierścień z obawy, że Gandalf go zabierze.

Odmiana craindre to typowa III grupa, jeśli więc nie jesteście jej pewni, warto poświęcić trochę czasu i ją wkuć.

(btw, « Kasia i Tomek » to zżyna z francuskiego serialu « Un gars, une fille »)