Dzisiaj będzie ciężko. Poleją się krew i łzy.

Co więcej, w gruncie rzeczy nie napiszę nawet nic specjalnie odkrywczego. Po prostu w ramach swojej nauki siadam nad tematem wyjątkowo przykrym i niewdzięcznym i postanowiłem się z Wami tą przykrością i niewdzięcznością podzielić, bo byc może dzięki temu łatwiej będzie mi je znieść.

Nie oszukujmy się: dla większości z nas subjonctif oznacza krew, pot i łzy. Uczymy się go, ponieważ takie są założenia programowe kursów, zdajemy egzamin i najczęściej nie wracamy już do tej traumy z przeszłości. Co najwyżej pewne zwroty, jak je veux qu’il soit oublié (= chcę o tym zapomnieć), pozostają wryte w nasze synapsy tak mocno, że w końcu zaczynamy ich używać bez zastanowienia. I z czasem, jeżeli robimy dostatecznie dużo ćwiczeń (tak jak ja ich nie robię), lub czytamy dostatecznie dużo czytanek (tak jak ja ich nie czytam), zaczynamy używać subjonctifu w sposób w miarę prawidłowy. I to wystarcza do praktycznej znajomości francuskiego. Podejrzewam, że podobnie jak ludzie uczący się angielskiego często lepiej wiedzą kiedy wstawić a/an, a kiedy the, tak niektórzy z nas lepiej znają się na subjonctifie od rodowitych Francuzów.

Zacznijmy od odrobiny historii: Wiodąca teoria w lingwistyce mówi, ze subjonctif był już obecny w praindoeuropejskim (PIE) i to raczej nasz słowiański brak tego trybu jest wyjątkiem, nie regułą. U nas subjonctif został zastąpiony przez formy trybu przypuszczającego, które jak głupie rozrosły się na całą polską gramatykę. Moja osobista reguła jest taka, że jeśli mam zdanie złożone, które mogę obrócić tak, by użyć w nim słowa by, aby, lub żeby, to prawdopodobnie w wersji francuskiej mogę użyć subjonctifu.

Je souhaite qu’elle meure pendant l’accouchement car alors nous pourrons nous marier.
Chciałabym, aby umarła przy porodzie, ponieważ wtedy będziemy mogli się pobrać.

Najprościej więc powiedzieć, że tam gdzie w języku polskim « życzymy sobie, by », « żądamy, żeby », « trzeba, aby » (nieśmiertelne il faut que), « boimy się, że » (no, tu moja reguła trochę się wykłada), w francuskim używamy subjonctifu. Ale to oczywiście nie wszystko. Subjonctifem wyrażamy również prośbę, którą w pl. wyrazilibyśmy słowem niech i czasem przyszłym, lub po prostu trybem rozkazującym. Tyle, że w tym wypadku jest to taki bardzo delikatny tryb rozkazujący. Weź coś z tym zrób, ale jak nie, to też spoko:

No i oczywiście subjonctifu należy również użyć, gdy w nasze słowa wkrada się niepewność. W pl. musimy posiłkować się kontekstem, lub dodawać zwroty takie jak « być może », « moim skromnym zdaniem », lub zachować się jak nasi politycy, czyli machnąć na to ręką, mówić w trybie oznajmującym i co najwyżej później tłumaczyć się, że to była tylko prywatna opinia. Fr. pozwala na trochę lepsze niuansowanie.

Qu’elle survive ou qu’elle meure, cela dépend du Québec et d’aucune autre province.
Czy przeżyje, czy umrze, to zależy wyłącznie od Quebecu, a nie żadnej innej prowincji.

(spokojnie, chodzi wyłącznie o los niezwykle unikalnej i wartościowej kultury Quebecu)

W gruncie rzeczy bowiem od tego właśnie zaczęła się kariera subjonctifu w PIE – do wyrażania życzeń i obaw służyła inna forma gramatyczna, tzw. optatif. Dopiero później, w łacinie, życzenia i obawy zostały podzielone pomiędzy subjonctif, oraz inne z setek form łacińskiej gramatyki, a optatif zginął niczym Polska pod zaborami. Potem, w starofrancuskim, subjonctif odbił te ziemie od pozostałych zaborców, ale nie do końca – o tym będzie kolejna notka.